Als geïnteresseerde in de geschiedenis van Betondorp - ik ben er geboren in 1925 en heb er tot 1950 gewoond op het adres Weidestraat 51 - leek het mij interessant een overzicht samen te stellen van het winkelbestand in de periode 1924 tot 1940; de vooroorlogse jeugdjaren van Betondorp derhalve.
Tot mijn verrassing kwam ik tot een totaal van niet minder dan 58 winkels!
Buiten het kader van dit onderzoek viel de ambulante handel in de bedrijfsruimten in de Landbouwstraat bij de Brink; ik kan mij nog herinneren dat in één van deze ruimten vis verkocht werd.
Niet onvermeld mag blijven dat er naast de 58 winkels een levendige straathandel bestond. Ik herinner mij dat vrijwel dagelijks venters met karren door de straten trokken en, vaak met luide stem, artikelen als groente, fruit, vis, consumptie-ijs, petroleum, aanmaakhoutjes, enz. aan de man, of beter: aan de vrouw, trachtten te brengen.
Het onderzoek werd bemoeilijkt omdat zowel in de jaren dertig als na de renovatie in de jaren tachtig in enkele straten een niet altijd even logische hernummering werd ingevoerd. Zo werd b.v. de nummering op de Middenweg gewijzigd van 170 t/m 314 (72 huisnummers) in 326 t/m 564 (119 huisnummers). Ander voorbeeld: het laatste huis aan de oneven zijde van de Brinkstraat vóór de Ploegstraat heeft nummer 11 en het eerste huis na de Ploegstraat heeft nummer 25. Daarna vallen er nog enkelen gaten en het resultaat is dat het toenmalige nummer van bakker Van Lente (95) momenteel 157 is.
Nieuw voor mij was ook dat de Egstraat pas vanaf april 1931 betsaat: daarvoor heette deze straat Zaaiersweg!
Analyse
Van de omschreven 58 winkels zijn er nog maar 20 over die als "consumptief" kunnen worden aangemerkt en daarvan slechts 6 voor de eerste levensbehoeften. Ik telde 17 "niet-consumptieve" winkelpanden, te weten een meubeltoonzaal, een leslokaal voor fotografie, een hypotheekkantoor (2 panden), een architectenbureau, een kantoor voor bewonersbelangen, 3 fysiotherapiepraktijken, een restauratie-atelier, een vertaalbureau, 5 panden met een onbestemde functie en 1 leegstaand pand.
De overige 21 voormalige winkels zijn verbouwd tot woonhuis, enkele zelfs al vóór de oorlog.
De aanzienlijke teruggang in het aantal winkels is voor een groot deel terug te voeren op de veroudering van de bevolking. In de onderzochte periode waren er veel jonge gezinnen met één of meer kinderen en beliep het aantal Betondorpers ruwweg 9000. De volwassen geworden kinderen trokken weg, enerzijds omdat Betondorp door zijn ligging niet kon worden uitgebreid en er dus geen woonruimte beschikbaar was en anderzijds omdat er uiteraard hogere eisen aan het wooncomfort werden gesteld. In de jaren zestig was het inwonertal gedaald tot 6000. Deze daling zette zich door als gevolg van het overlijden van oorspronkelijk bewoners, waardoor momenteel vele huizen door slechts één persoon worden bewoond. Naar schatting bedraagt het aantal inwoners van Betondorp nu 3000, met een hoog gemiddelde leeftijd.
Wellicht is dit de reden dar er momenteel liefst drie fysiotherapiepraktijken actief zijn in dit kleine dorp!
Een verdere analyse van het winkelbestand leert dat er in de onderzochte periode veel gelijksoortige zaken naast elkaar functioneerden. In 1935 waren er bijvoorbeeld 6 slagerijen, 4 brood- en banketbakkerijen, 4 groente- en fruitwinkels, 8 kruideniers, inclusief koloniale waren en comestibles, enz.
Een mogelijke verklaring kan de vooroorlogse maatschappelijke verdeeldheid zijn: men kocht bij de winkelier van het eigen geloof of van de eigen politieke richting.
Hoewel Betondorp ook wel het rode dorp werd genoemd vanwege het grote aantal SDAP- en CPN-stemmers - op 1 mei was het één rode vlaggenzee - staat mij die verdeeldheid toch ook nog scherp voor de geest.
Een ander interessant detail is dat op een aantal adressen vanaf het begin tot heden altijd dezelfde branche wordt uitgeoefend, zoals Brink 30: groenteman, Brink 24 (oud 22): slager, Brinkstraat 88: apotheek, Brinkstraat 157 (oud 95): bakker, Middenweg 458 (oud 252): slager.
Opvallend is ook dat de winkels op de hoeken van de Sikkelstraat en het Onderlangs in commercieel opzicht kennelijk slecht gesitueerd waren, gezien het grote aantal mutaties. De woordspeling ligt voor de hand" "gesukkel in de Sikkel".
In de onderzochte periode was er regelmatig sprake van kleine "gaten", d.w.z. dat er geen gebruiker van een winkelpand wordt genoemd. Vermoedelijk gaat het hier om tijdelijke leegstand.
Nog een opmerking: nog steeds bestaat er het misverstand dat er in Betondorp in de beginjaren geen kerk en geen kroeg was. Geen kerk is juist, maar een kroeg was er wel degelijk op Brink 1. Na opening in 1929 hield de caféhouder het in 1935 voor gezien.
Bij het opstellen van dit overzicht ben ik niet alleen afgegaan op mijn geheugen, maar heb ik ook een dankbaar gebruik gemaakt van boeken, microfilms en -fiches en vooral van de woningkaarten van het Bevolkingsregister in het Gemeentearchief van Amsterdam.
Niettemin resteren nog enkele vraagtekens en daarom houd ik mij gaarne aanbevolen voor aanvullingen en/of correcties.
februari 2005
C.J. van Daatselaar
Sinjeur Semeynstraat 6
1183 LE Amstelveen
The Netherlands/Pays-Bas
tel.: 020-641-3884
|
|
